Podział na tytuły zawodowe, stopnie naukowe i tytuły naukowe
Nowsza nomenklatura wprowadzająca trójpodział w hierarchii uniwersyteckiej sugeruje, iż:
- bakalarz, tj. posiadacz licencjatu lic. (ang. Bachelor of Science w naukach ścisłych vs. Bachelor of Arts w naukach humanistycznych; B.Sc. vs. B.A.), inżynier inż. (ang. Engineer, Eng.) lub magister (ang. Master of Science vs. Master of Arts; M.Sc. vs. M.A. odpowiednio w naukach ścisłych i humanistycznych, analogicznie do bakałarza) to tytuły zawodowe,
- dr lub dr hab., w tym dr hab. n. med. tudzież dr hab. n. farm. (doktor habilitowany nauk medycznych tudzież doktor habilitowany nauk farmaceutycznych) to stopnie naukowe,
- prof. (profesor) jako najwyższy rangą pracownik akademicki to tytuł naukowy.
Dygresja z reminiscencji odnośnie wątpliwej poprawności tłumaczenia przysięgłego
Pamiętam, jak swego czasu tłumaczyłem wypis medyczny ze szpitala, który później był uwierzytelniany przez tłumacza przysięgłego języka angielskiego. Stopień naukowy „dr hab. n. med.” przetłumaczyłem wówczas jako M.D. Ph.D., co – swoją drogą – nie było najlepszym rozwiązaniem, gdyż nieco degradowało w hierarchii akademickiej wykształconego jegomościa, ordynatora oddziału szpitalnego, którego pieczęć i – jak przystało na człowieka z branży – nieczytelny podpis widniały na dokumencie. Lokalna tłumaczka przysięgła z Jaworzna, która uwierzytelniała mój przekład, pomknęła jeszcze dalej, porwana fantazją i animuszem, zmieniając moje tłumaczenie stopnia naukowego na język angielski na „doctor habilitated of medical sciences„. Twór dość dziwny, choć onegdaj ślepo wierzyłem w nieomylność tłumaczy przysięgłych. Obecnie krytycznym okiem spoglądam na wszelkie tłumaczenia, również przekłady poświadczone, bez względu na to, kto jakie ma formalne kompetencje, certyfikaty i dyplomy, gdyż zwyczajnie, cytując łacińską sentencję, Errare humanum est, czyli w wolnym tłumaczeniu „Nic, co ludzkie, nie jest mi obce” bądź dosłownie „Mylić się jest rzeczą ludzką”.
Doktor habilitowany jako trudny przypadek tłumaczenia stopnia naukowego na język angielski
To prawda, że Amerykanie polskie słowo habilitacja tłumaczą jako „habilitation„, jednak w ich hierarchii akademickiej nie istnieje taki odpowiednik, jak „doctor habilitated„. I tutaj następuje dysonans, gdyż „zdania uczonych są podzielone” w kwestii prawidłowego tłumaczenia ich własnych stopni i tytułów naukowych. Zresztą jak na uczonych przystało, aby dać upust polemice, która buduje postęp dla kolejnych generacji. Wydaje się, że najwłaściwszym sposobem jest przepisanie stopnia bądź tytułu naukowego w oryginalnym brzmieniu, gdyż praktycznie w każdym kraju istnieje odmienna, właściwa tylko dla niego nomenklatura opisująca szczeble drabiny awansu naukowego, a następnie dokonanie próby odwzorowania tego tytułu w realiach kraju, na którego język przekładamy tekst i podanie tej formy w nawiasie tak, aby Amerykanin czytający tekst mógł sobie wyobrazić, kim jest jegomość z Polski. I jeśli będzie to American English, to odpowiednikiem funkcji pełnionych przez dra hab. może być zarówno Associate Professor, jak również Assistant Professor w zależności od tego, czy posiada on pełny etat na uczelni (czego często nie wiemy, tłumacząc tekst na angielski, a gdy mamy listę 100 takich naukowców, to raczej nie zadzwonimy do każdego, aby się zapytać, choćby z takiego trywialnego powodu, że zlecenie może przestać się wówczas opłacać). Reasumując, moja propozycja takiego tłumaczenia stopnia naukowego na American English to: „dr hab. n. med. (MD, Associate/Assistant Professor)” i otrzymujemy wówczas dłuższy tekst w docelowym języku przekładu. Na marginesie warto nadmienić, aby przy liście 1000 takich nazwisk uprzedzić Klienta, że z tego powodu koszt tłumaczenia może wzrosnąć. Natomiast jeśli odbiorcą naszych tłumaczeń naukowych ma być Brytyjczyk, wówczas sprawa komplikuje się, gdyż w Zjednoczonym Królestwie odpowiednikiem naszego doktora habilitowanego może być tzw. Lecturer czy choćby Senior Researcher. W tym kontekście tłumacz tekstów naukowych staje się bezradny, jeśli Zleceniodawca nie poda mu grupy docelowej tekstu tłumaczenia. Warto mieć na uwadze takie niuanse, lecz dla zachowania zdrowia psychicznego może też czasem lepiej nie być nadgorliwym…
Dodatek na temat tłumaczenia tytułów i stopni naukowych
Klikając w powyższy obrazek (ikonka pliku pdf) zupełnie za darmo można pobrać na dysk artykuł dotyczący tłumaczenia tytułów i stopni naukowych z polskiego na angielski i vice versa, którego autorem jest pan Aleksander Masłowski, pracownik Centrum Informacji dla Naukowców Regionalnego Punktu Kontaktowego w Gdańsku.